Muny bilýärdiňmi?Alýuminhäzirki zaman uçarlarynyň 75% -80% -ini düzýär ?!
Aerokosmos pudagynda alýuminiň taryhy yza gaýdyp gelýär.Aslynda alýumin uçarlar oýlanyp tapylmanka awiasiýada ulanylýar.XIX asyryň ahyrynda graf Ferdinand Zeppelin meşhur Zeppelin dirishipabllarynyň çarçuwalaryny ýasamak üçin alýumin ulandy.
Alýumin uçar öndürmek üçin amatly, sebäbi ýeňil we güýçli.Alýumin polat agramynyň takmynan üçden bir bölegi bolup, uçara has köp agram götermäge ýa-da ýangyç tygşytlamaga mümkinçilik berýär.Mundan başga-da, alýuminiň poslama garşy ýokary garşylygy uçaryň we ýolagçylaryň howpsuzlygyny üpjün edýär.
Umumy Aerokosmos Alýumin derejeleri
2024- Adatça uçar derilerinde, sygyrlarda, uçar gurluşlarynda ulanylýar.Şeýle hem abatlamak we dikeltmek üçin ulanylýar.
3003- Bu alýumin list, sygyrlar we örtük örtükleri üçin giňden ulanylýar.
5052- Köplenç ýangyç guýmak üçin ulanylýar.5052 ajaýyp poslama garşylygy bar (esasanam deňiz goşundylarynda).
6061- Adatça uçar gonuş matalary we awiasiýa däl köp sanly gurluş ahyrky ulanylyşy üçin ulanylýar.
7075- Uçar gurluşlaryny berkitmek üçin köplenç ulanylýar.7075 ýokary güýçli ergin we awiasiýa pudagynda (2024-nji ýyldan soň) iň köp ulanylýan bahalardan biridir.
Aerokosmos senagatynda alýuminiň taryhy
Raýt doganlar
1903-nji ýylyň 17-nji dekabrynda Wraýt doganlar öz uçary “Wright Flyer” bilen dünýäde ilkinji adam uçuşyny amala aşyrdylar.
Raýt doganyň Wraýt uçary
Şol döwürde awtoulag dwigatelleri gaty agyrdy we uçmak üçin ýeterlik güýç bermedi, şonuň üçin Raýt doganlar silindr bloky we beýleki bölekleri alýuminiýden ýasalan ýörite hereketlendiriji gurdular.
Alýumin giňden elýeterli bolmanlygy we gaty gymmatdygy sebäpli, uçaryň özi Sitka arçasyndan we kanwas bilen örtülen bambuk çarçuwasyndan ýasaldy.Howa giňişliginiň pesligi we uçaryň göterijilik ukybynyň çäkliligi sebäpli çarçuwany gaty ýeňil saklamak zerurdyr we agaç uçmak üçin ýeke-täk mümkin material çyrasydy, ýöne zerur ýük göterip biljek derejede güýçli.
Alýuminiň ulanylmagynyň has giň ýaýramagy üçin on ýyl gerek bolar.
Birinji jahan urşy
Agaç uçarlary awiasiýanyň ilkinji günlerinde bellik edipdi, ýöne Birinji jahan urşy döwründe ýeňil alýumin howa giňişligini öndürmek üçin möhüm komponent hökmünde agaç çalşyp başlady.
1915-nji ýylda nemes uçar dizaýneri Hugo Junkers dünýäde ilkinji doly metal uçaryny gurdy;Junkers J 1 monoplan.Onuň ýangyjy mis, magniý we marganes ýaly alýumin garyndysyndan ýasaldy.
Junkers J 1
Awiasiýanyň altyn asyry
Birinji jahan urşy bilen Ikinji jahan urşunyň arasyndaky döwür awiasiýanyň altyn asyry diýlip atlandyryldy
1920-nji ýyllarda Amerikalylar we Europeewropalylar dizaýn we ýerine ýetiriş täzeliklerine sebäp bolan uçar ýaryşynda bäsleşdiler.Biplanlar has tertipli monoplanlar bilen çalşyryldy we alýumin erginlerinden ýasalan ähli metal çarçuwalara geçiş boldy.
“Galaýy goz”
1925-nji ýylda “Ford Motor Co.” howa ýollary pudagyna girdi.Genri Ford gasynlanan alýuminiý ulanyp, üç motorly we ähli metal uçary bolan 4-AT-ny dizaýn etdi.“Galaýy goz” diýlip atlandyrylan bu ýolagçylar we awiakompaniýalaryň operatorlary derrew haýran galdy.
1930-njy ýyllaryň ortalarynda berk hereketlendirilen köp hereketlendirijisi, gonuş enjamlaryny yza çekýän, üýtgeýän pyçakly hereketlendirijiler we deri alýumin gurluşy bilen täze tertipli uçar görnüşi peýda boldy.
Ikinji jahan urşy
Ikinji jahan urşy döwründe alýumin köp sanly harby goşundylar üçin, esasanam uçar çarçuwalarynyň gurluşygy üçin, alýumin öndürilişiniň ýokarlanmagyna sebäp boldy.
Alýumine bolan isleg şeýle bir uludy welin, 1942-nji ýylda WOR-NYC “Goranyş üçin alýumin” atly radio ýaýlymyny ýaýratdy we amerikalylary uruş tagallalaryna alýumin böleklerini goşmaga höweslendirdi.Alýumin gaýtadan işlemek höweslendirildi we “Tinfoil Drives” alýumin folga toplarynyň ýerine mugt film biletlerini hödürledi.
1940-njy ýylyň iýulyndan 1945-nji ýylyň awgustyna çenli aralykda ABŞ 296,000 uçar öndürdi.Halfarysyndan gowragy esasan alýuminden ýasaldy.ABŞ-nyň howa giňişligi senagaty, Amerikan goşunynyň, şeýle hem Angliýany öz içine alýan Amerikan ýaranlarynyň isleglerini kanagatlandyrmagy başardy.1944-nji ýylda iň ýokary derejesine ýeten Amerikan uçar zawodlary her sagatda 11 uçar öndürýärdi.
Uruş gutaranda Amerikada dünýäde iň güýçli howa güýçleri bardy.
Häzirki zaman döwri
Uruş gutaraly bäri alýumin uçar önümçiliginiň aýrylmaz bölegine öwrüldi.Alýumin erginleriniň düzümi gowulaşan hem bolsa, alýuminiý artykmaçlyklary öňküligine galýar.Alýumin dizaýnerlere mümkin boldugyça ýeňil, agyr ýük göterip bilýän, az mukdarda ýangyç ulanýan we poslamaga ukypsyz uçar gurmaga mümkinçilik berýär.
Concorde
Häzirki zaman uçar önümçiliginde alýumin hemme ýerde ulanylýar.27 ýyl bäri ses tizliginden iki esse ýokary ýolagçylary gatnadýan “Concorde” alýumin derisi bilen guruldy.
Köpçülige howa syýahatyny hakykata öwüren iň köp satylan uçar söwda uçary Boeing 737 80% alýuminiýdir.
Häzirki zaman uçarlary ýelken, ganat panelleri, rul, gaz turbalary, gapy we pollar, oturgyçlar, hereketlendiriji turbinalary we kokpit gurallarynda alýumin ulanýar.
Kosmos gözlegi
Alýumin diňe uçarlarda däl, eýsem kosmos gämilerinde-de gymmatlydyr, bu ýerde pes agram we iň ýokary güýç bilen has möhümdir.1957-nji ýylda Sowet Soýuzy alýumin garyndysyndan ýasalan ilkinji sputnik Sputnik 1-i uçurdy.
Döwrebap kosmiki gämileriň hemmesi 50% -den 90% -e çenli alýumin garyndysyndan durýar.Alýumin erginleri “Apollon” kosmos gämisinde, “Skylab” kosmos stansiýasynda, kosmos gämilerinde we halkara kosmos stansiýasynda giňden ulanyldy.
Häzirki wagtda işlenip düzülýän “Orion” kosmiki gämisi, asteroidleri we Marsy adam gözlegine mümkinçilik berýär.Öndüriji Lockheed Martin, Orionyň esasy gurluş bölekleri üçin alýumin-litiý garyndysyny saýlady.
Skylab kosmos stansiýasy
Iş wagty: Iýul-20-2023